Αξιοθέατα

Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η αιωνόβια ελιά που βρίσκεται στην περιοχή Πότιμα, η οποία θεωρείται ως η μακροβιότερη ελιά στην Κύπρο, 1700 χρονών, αλλά συνάμα η μεγαλύτερη σε διάμετρο με περιφέρεια 13 μέτρα , και έχει ύψος 6 μέτρα. Αξίζει να σημειωθεί πως η αιωνόβια ελιά τέθηκε το 2004 υπό προστασία και συντήρηση του Τμήματος Δασών, μετά από προσπάθειες του Κοινοτικού Συμβουλίου Ξυλιάτου. Ειδικότερα, το Τμήμα Δασών σε διάταγμα του υπογραμμίζει την σημαντικότητα δέντρων, όπως του Ξυλιάτου, γράφοντας ανάμεσα σε άλλα «είναι σημαντικά από επιστημονικής, ιστορικής, πολιτιστικής, εκπαιδευτικής ή άλλης άποψης και/ή αποτελούν αξιόλογα δείγματα του είδους τους ως αιωνόβια ή εξαιρετικού μεγέθους».

Οχτίπετρας» ή αλλιώς «Στητόροτσας» – Μονοπάτι της Φύσης

Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στα δώρα που χάρισε η φύση στο Ξυλιάτο, είναι ο σπάνιος γεωλογικός σχηματισμός της «Οχτίπετρας» ή αλλιώς «Στητόροτσας», η οποία είναι μια βραχώδης περιοχή στα ανατολικά της κοινότητας και μπορεί κανείς να δει περπατώντας στο Μονοπάτι της Φύσης. Πρόκειται για ένα είδος πετρώματος που δεν συναντάται σε άλλες περιοχές και είναι στο χρώμα του γραφίτη. Ο βράχος αυτός παρουσιάζεται και στο λογότυπο της κοινότητας. Επιπρόσθετα, το μονοπάτι διασχίζει το αραιό πευκόδασος που αναπτύσσεται σε εγκαταλειμμένη γεωργική γη. Εκτός από τα πιο πάνω, ο περιπατητής έχει την ευκαιρία να απολαύσει, κατά μήκος του μονοπατιού, σημεία με πανέμορφη ανεμπόδιστη θέα από ολόκληρο το χωριό!

Το Παλιό, Ψηλό Γεφύρι Ξυλιάτου βρίσκεται κοντά στην κεντρική πλατεία του χωριού και χτίστηκε κατά τη δεκαετία 1930-1940. Κατασκευαστής του έργου ήταν το Δασονομείο (όπως αποκαλείτο το Τμήμα Δασών κατά τα χρόνια της αγγλικής αποικιοκρατίας). Σκοπός του έργου ήταν η τελειοποίηση του τότε κύριου δασικού δρόμου «Αγίας Μαρίνας Ξυλιάτου-Ξυλιάτου- Λαγουδερών-Σαράντι». Κύριος σκοπός του πιο πάνω δρόμου, ήταν η ορθολογιστική διαχείριση του δάσους στην κοιλάδα Ξυλιάτου-Λαγουδερών, του Δάσους «Αδελφοί». Τότε, ήταν ο μοναδικός δρόμος που υπήρχε στην περιοχή και εξυπηρετούσε στις πιο κάτω δραστηριότητες. Γρήγορη πρόσβαση στην καρδιά του δάσους, για κατάσβεση πυρκαγιών.Εμπορία ξυλείας και καυσόξυλων, τα οποία δασικά προϊόντα εξάγονταν στην περιοχή και μεταφέρονταν σε άλλες περιοχές της Κύπρου. Μεταφορά ξυλανθράκων (κάρβουνων) λατζιάς από τη Μαδαρή όπου κατασκευάζονταν, προς διάφορες Υπηρεσίες της τότε αγγλικής αποικιοκρατίας. Προστασία του δάσους από παράνομη υλοτομία. Παράλληλα, με τη διευκόλυνση των πιο πάνω δραστηριοτήτων του Δασονομείου, ασφαλώς, εξυπηρετούντο και οι κάτοικοι του Ξυλιάτου και των άλλων παρακείμενων παραδασόβιων κοινοτήτων. Το εν λόγω γεφύρι, ουσιαστικά, αποκόπηκε από το οδικό δίκτυο από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν ο δρόμος ευθυγραμμίστηκε.Το γεφύρι εξωραΐστηκε και αναπλάθηκε όπως είναι σήμερα, κατά την περίοδο 2014-2015, με χρηματοδότηση από το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης, 2007-2013.

Πολύ πρόσφατα ολοκληρώθηκε και η πλατεία του χωριού, με παιδότοπο και ποδηλατόδρομο, πεζόδρομο και χώρο πρασίνου, η οποία εφάπτεται με τον κύριο δρόμο της κοινότητας Ξυλιάτου – Λαγουδερών. Πίσω από την όμορφη πλατεία μπορεί κανείς να δει τα κοινοτικά κτίρια του χωριού ,χώρους στάθμευσης, το μουσείο, το χώρο εκδηλώσεων και την τεχνική λίμνη με το υπέροχο σιντριβάνι.

Το κρησφύγετο του Ξυλιάτου, όπου έβρισκαν καταφύγειο αγωνιστές της ΕΟΚΑ, κατά τον απελευθερωτικό αγώνα 1955-1959, ενάντια στους Άγγλους.