Το Χωριό

Ιστορία

Ξυλιάτος

Ο Ξυλιάτος είναι χωριό της επαρχίας Λευκωσίας. Είναι κτισμένος 50 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πρωτεύουσας, σε μέσο υψόμετρο 515 μέτρων.

Το φράγμα του Ξυλιάτου καθώς και ο ομώνυμος εκδρομικός χώρος αποτελούν σημεία αναφοράς για το χωριό μας. Πολλοί επισκέπτες έρχονται στο Ξυλιάτο για να απολαύσουν την ηρεμία και την ομορφιά του φράγματος που βρίσκεται στην αγκαλιά ενός καταπράσινου βουνού που καθώς καθρεφτίζεται στα καθαρά νερά του φράγματος δημιουργεί μια μαγευτική εικόνα.

Ιστορικά στοιχεία

Το χωριό υφίστατο από τα μεσαιωνικά χρόνια, όπως φαίνεται και από την ονομασία Filato που είναι σημειωμένη σε παλιούς χάρτες και για την οποία γίνεται αναφορά πιο κάτω. Ο Καρούζης διευκρινίζει πως το χωριό είναι σημειωμένο σε ενετικούς χάρτες και συμπληρώνει πως σύμφωνα με το Μας Λατρί κατά τη φραγκοκρατία ήταν βασιλικό κτήμα.

Πληθυσμός

Ο πληθυσμός από το 1881 έως το 2001, όπως παρουσιάζεται και στον ακόλουθο πίνακα, γνώρισε πολλές αυξομειώσεις. Στις μέρες μας, ο Ξυλιάτος, μπορεί να κρατήσει και να αυξήσει το πληθυσμό του και αυτό κυρίως χάρη στα σημαντικά βήματα ανάπτυξης των τελευταίων χρόνων.

Χρονολογία	Αριθμός κατοίκων	Χρονολογία	Αριθμός κατοίκων
1881	42	1960	131
1891	69	1973	142
1901	71	1976	177
1911	66	1982	122
1921	158	2001	123
1931	131	2009	150
1946	110	2011	138

Ονομασία

Το όνομα του χωριού, όπως σημειώνει ο Νέαρχος Κληρίδης, συνδέεται με τον ιδιοκτήτη της περιοχής που ονομαζόταν Ξυλιάς. Στο όνομα αυτό προστέθηκε η μεσαιωνική κατάληξη –άτος που δηλώνει ιδιοκτησία. Ο ίδιος συμπληρώνει πως αυτός ο ιδιοκτήτηςκατείχε δασική περιουσία ή ήταν υλοτόμος. Η Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, προσθέτει πως σε παλαιούς χάρτες το χωριό ήταν σημειωμένο με την ονομασία Filato, πιθανότατα παραφθορά του ελληνικού ονόματος που έγινε κατά την περίοδο της φραγκοκρατίας και ενετοκρατίας.

Φυσικό περιβάλλον

Άγρια και ήμερη βλάστηση εναλλάσσονται αρμονικά δημιουργώντας ένα υπέροχο τοπίο. Από τη μια, απλώνεται το πράσινο του θυμαριού και των χαμηλών θάμνων, και από την άλλη οι καλλιέργειες λαχανικών καθώς και κάποιων εσπεριδοειδών. Αξίζει μάλιστα να αναφερθεί πως σε ένα μέρος του χωριού απλώνεται το κρατικό δάσος Αδελφοί. Μπορεί κανείς να απολαύσει την ομορφιά της φύσης περιδιαβαίνοντας τα Μονοπάτια της Φύσης, και τον Εκδρομικό Χώρο του Ξυλιάτου.

Η πιο εντυπωσιακή όμως εικόνα του Ξυλάτου, και ίσως ο λόγος που το χωριό είναι τόσο γνωστό, είναι το φράγμα του Ξυλιάτου με τους μικρούς καταπράσινους λόφους που το περιβάλλουν.

Μεταλλείο Ξυλιάτου (Μεμί)

Λειτούργησε την περίοδο 1954 – 1971 και μερικώς την περίοδο 1987 – 1990. Η εκμετάλλευση γινόταν επιφανειακά με τη μέθοδο της κλειστής εκσκαφής και από αυτό εξορύχτηκαν γύρω στους 2.125.000 τόνους μεταλλεύματος σιδηροπυρίτη μέσης περιεκτικότητας 26% S. Η επεξεργασία του μεταλλεύματος γινόταν σε εργοστάσιο εμπλουτισμού μεταλλευμάτων στο Μιτσερό για παραγωγή συμπυκνώματος θείου με τη μέθοδο της επίπλευσης. Η εξαγωγή του τελικού προϊόντος μέχρι και το 1974 γινόταν με φόρτωση πλοίων στο Καραβοστάσι και μετά το 1974 με φόρτωση πλοίων στο Βασιλικό. Αξίζει να σημειωθεί ότι προς το τέλος της δεκαετίας του 1980, το τελικό προϊόν τροφοδοτούσε το εργοστάσιο παραγωγής θειικού οξέος και λιπασμάτων στο Βασιλικό.

Μεταλλείο Αλεστού

Λειτούργησε την περίοδο 1971-1972 και από αυτό εξορύχτηκαν με επιφανειακή εκμετάλλευση γύρω στους 661.000 τόνους μεταλλεύματος μέσης περιεκτικότητας 0,9% Cu. Η επεξεργασία του μεταλλεύματος γινόταν σε εργοστάσιο εμπλουτισμού μεταλλευμάτων στο Μιτσερό για παραγωγή συμπυκνώματος χαλκού με τη μέθοδο της επίπλευσης. Η εξαγωγή του τελικού προϊόντος γινόταν με φόρτωση πλοίων στο Καραβοστάσι. Σημειώνεται ότι κατά τη δεκαετία του 1980 λειτούργησε στο χώρο του μεταλλείου μικρή υδρομεταλλουργική μονάδα παραγωγής ιζήματος χαλκού με εφαρμογή της μεθόδου της εκχύλισης με τη χρήση ελαφρά όξινου διαλύματος και την καταβύθιση του διαλυτού χαλκού με σίδηρο(scrap iron).

Πηγή Πληροφοριών: Γεώπαρκο Τροόδους

Εκκλησίες

Στο χωριό μας υπάρχουν η εκκλησία και η σπηλιά του Αγίου Μάμα. Σύμφωνα με την παράδοση που έχουν διασώσει οι κάτοικοι του χωριού από γενιά σε γενιά, ο Άγιος Μάμας έμενε σε σπηλιά στο χωριό αλλά και ολόκληρο το χωριό το χρησιμοποιούσε ως βοσκοτόπι. Για περισσότερες πληροφορίες τόσο για την Εκκλησία όσο και για Σπηλιά στο: Εκκλησίες

Πηγές:
Γιώργου Καρούζη, Περιδιαβάζοντας την Κύπρο, Λευκωσία, Πόλη και Επαρχία, Λευκωσία 2001
Κοινοτικό Συμβούλιο Ξυλιάτου Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

Οργανωμένα σύνολα

Αθλητικό Σωματείο “Άγιος Μάμας Ξυλιάτου”

Το Αθλητικό Σωματείο «Άγιος Μάμας Ξυλιάτου» ιδρύθηκε το 1989 με στόχο να κρατήσει τους νέους στην κοινότητα, προσφέροντας τους την υγιή ενασχόληση με τον αθλητισμό.

Το Αθλητικό Σωματείο, κατά την εικοσαετή πορεία του κατάφερε να σημειώσει σημαντικές επιτυχίες και ταυτόχρονα να ατενίζει με αισιοδοξία το μέλλον. Συγκεκριμένα, κατάφερε τρεις φορές να ανέβει στο βάθρο του πρωταθλητή στη Β΄ Κατηγορία του Αγροτικού Πρωταθλήματος ΕΠΟΠΠ, αλλά και μια φορά στη Α΄ Κατηγορία. Επίσης, τέσσερις φορές κατάφερε να φτάσει στον τελικό κυπέλλου της ΕΠΠΟΠ.

Επιπρόσθετα, το Σωματείο συμμετέχει ενεργά σε όλες της εκδηλώσεις της κοινότητας και αναλαμβάνει την τέλεση του ετήσιου μνημόσυνου του αγνοούμενου ήρωα της κοινότητας, Ξενοφώντα Πετεμερίδη.

Η Επιτροπή του Αθλητικού Σωματείου είναι:

Κυριάκος Αντρέου (πρόεδρος)
Αντρέας Παπαϊώννου (γραμματέας)
Αντρέας Ασιώτης (ταμίας)
Χρίστος Σπανός (μέλος)
Μιχάλης Δαμαλάς (μέλος)

Πολιτιστικός Όμιλος “Άγιος Μάμας”

Ο Όμιλος δημιουργήθηκε το 2002 με πρωτοβουλία ομάδας χωριανών και έχει ως στόχο τη διατήρηση της παραδοσιακής κουλτούρας του τόπου μας. Η μέχρι σήμερα πορεία του στέφθηκε με πολλή επιτυχία, κυρίως επειδή ο Όμιλος από την αρχή αγκαλιάστηκε από όλους τους κατοίκους της κοινότητας.
Ο Όμιλος συμμετέχει ενεργά στις δραστηριότητες της κοινότητας. Έχει μάλιστα άμεση εμπλοκή στην οργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων της κοινότητας. Επίσης, συνεργάζεται στενά με το Χορευτικό Σχήμα των νέων της κοινότητας.

Συγκεκριμένα, οργανώνει:

τις Εκδηλώσεις Κυριακής του Πάσχα
το Πολιτιστικό Φεστιβάλ που γίνεται κάθε χρόνο, ανήμερα της εορτής του προστάτη Αγίου μας, του Αγίου Μάμα.

Η Επιτροπή του Πολιτιστικού Ομίλου είναι:

Μεταλλεία

Μεταλλείο Μεμί

Το μεταλλείο Μεμί λειτουργούσε στην κοινότητα την περίοδο 1954-1971 και μερικώς την περίοδο 1987 – 1990. Η εκμετάλλευση γινόταν επιφανειακά με τη μέθοδο της κλειστής εκσκαφής και από αυτό εξορύχτηκαν γύρω στους 2.125.000 τόνους μεταλλεύματος σιδηροπυρίτη μέσης περιεκτικότητας 26% S. Η επεξεργασία του μεταλλεύματος γινόταν σε εργοστάσιο εμπλουτισμού μεταλλευμάτων στο Μιτσερό για παραγωγή συμπυκνώματος θείου με τη μέθοδο της επίπλευσης. Η εξαγωγή του τελικού προϊόντος μέχρι και το 1974 γινόταν με φόρτωση πλοίων στο Καραβοστάσι και μετά το 1974 με φόρτωση πλοίων στο Βασιλικό. Αξίζει να σημειωθεί ότι προς το τέλος της δεκαετίας του 1980, το τελικό προϊόν τροφοδοτούσε το εργοστάσιο παραγωγής θειικού οξέος και λιπασμάτων στο Βασιλικό. Αυτό το μεταλλείο βρίσκεται λίγο πιο έξω από την κατοικημένη περιοχή του χωριού. Σήμερα στο σημείο εξαγωγής του μεταλλεύματος έχει δημιουργηθεί ένας μεγάλος κρατήρας οποίος, με πρωτοβουλία του Κοινοτικού Συμβουλίου, έχει γεμίσει με όμβρια ύδατα. Το αποτέλεσμα που δημιουργήθηκε είναι υπέροχο. Ανάμεσα στα βουνά δεσπόζει μια ιδιόμορφη λίμνη. Τα νερά της εν λόγω λίμνης, εξαιτίας της ύπαρξης κράματος σιδηροπυρίτη στον πυθμένα και στα τοιχώματα της, αλλάζουν χρώμα ανάλογα με την εποχή. Από σκούρο πράσινο τον χειμώνα, μετατρέπονται σε σ’ ένα μαγευτικό τυρκουάζ την άνοιξη, ενώ το καλοκαίρι, μεταβάλλονται στο βαθύ μπλε του ωκεανού, διατηρώντας στις όχθες το υπέροχο τυρκουάζ των καταγάλανων θαλασσών. Το φθινόπωρο, βρίσκει τα νερά τελείως αλλαγμένα, με ένα ανοιχτόχρωμο πράσινο να ετοιμάζονται να υποδεχθούν και πάλι το χειμωνιάτικο πράσινο των δασών.

Μεταλλείο Αλεστού

Το μεταλλείο Αλεστού λειτούργησε την περίοδο 1971-1972 και από αυτό εξορύχτηκαν με επιφανειακή εκμετάλλευση γύρω στους 661.000 τόνους μεταλλεύματος μέσης περιεκτικότητας 0,9% Cu. Η επεξεργασία του μεταλλεύματος γινόταν σε εργοστάσιο εμπλουτισμού μεταλλευμάτων στο Μιτσερό για παραγωγή συμπυκνώματος χαλκού με τη μέθοδο της επίπλευσης. Η εξαγωγή του τελικού προϊόντος γινόταν με φόρτωση πλοίων στο Καραβοστάσι. Σημειώνεται ότι κατά τη δεκαετία του 1980 λειτούργησε στο χώρο του μεταλλείου μικρή υδρομεταλλουργική μονάδα παραγωγής ιζήματος χαλκού με εφαρμογή της μεθόδου της εκχύλισης με τη χρήση ελαφρά όξινου διαλύματος και την καταβύθιση του διαλυτού χαλκού με σίδηρο. Το μεταλλείο βρίσκεται στα δυτικά του χωριού. Το βουνό το οποίο φιλοξενεί το παλαιό μεταλλείο βρίσκεται στους πρόποδες του δάσους Αδελφοί και Μαχαιρά. Ξεχωρίζει από μακριά λόγω του υψόμετρου και των πετρωμάτων του, τα οποία λαμποκοπούν στον απογευματινό ήλιο. Όταν κανείς επισκεφτεί τον χώρο όπου λειτουργούσε το μεταλλείο μπορεί να αντικρίσει πετρώματα σιδηροπυρίτη, ενώ μια μικρή λιμνούλα έχει καλύψει τον πυρήνα του μεταλλείου . Το ενδεχόμενο επαναλειτουργίας του μεταλλείου Αλεστός είναι ανοικτό, καθώς υπάρχουν μέχρι και σήμερα μεταλλεύματα χαλκού, σιδήρου και σκόνης χρυσού (Κοινοτικό Συμβούλιο Ξυλιάτου). Τα κοιτάσματα χαλκού στον Αλεστό, στην Σκουριώτισσα και στο Απλίκι είναι τα τελευταία γνωστά οικονομικά βιώσιμα κοιτάσματα, σύμφωνα με έρευνες που έχει διενεργήσει η Hellenic Cooper Mines (HCM). Η εταιρεία εξετάζει το ενδεχόμενο, εκτός από το μεταλλείο Σκουριώτισσας, να προχωρήσει σε εκμετάλλευση των κοιτασμάτων Αλεστού και Απλικιού επεκτείνοντας τις εργασιακές δραστηριότητες της για 15 χρόνια (Σάββα & Χατζούδη, 2014).

Μονοπάτι της φύσης

Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στα δώρα που χάρισε η φύση στο Ξυλιάτο, είναι ο σπάνιος γεωλογικός σχηματισμός της «Οχτίπετρας» ή αλλιώς «Στητόροτσας», η οποία είναι μια βραχώδης περιοχή στα ανατολικά της κοινότητας και μπορεί κανείς να δει περπατώντας στο Μονοπάτι της Φύσης. Πρόκειται για ένα είδος πετρώματος που δεν συναντάται σε άλλες περιοχές και είναι στο χρώμα του γραφίτη. Ο βράχος αυτός παρουσιάζεται και στο λογότυπο της κοινότητας. Επιπρόσθετα, το μονοπάτι διασχίζει το αραιό πευκόδασος που αναπτύσσεται σε εγκαταλειμμένη γεωργική γη. Εκτός από τα πιο πάνω, ο περιπατητής έχει την ευκαιρία να απολαύσει, κατά μήκος του μονοπατιού, σημεία με πανέμορφη ανεμπόδιστη θέα από ολόκληρο το χωριό!

Φράγμα

Το φράγμα του Ξυλιάτου είναι ένα από τα πιο γνωστά αξιοθέατα του χωριού μας, για αυτό και αρκετοί επισκέπτονται τον Ξυλιάτο μόνο και μόνο για να απολαύσουν τη γαλήνη και την ομορφιά του τοπίου που το περιβάλλει. Η χωρητικότητα του είναι 1.420.000 κυβικά μέτρα νερού (m ³). Το ύψος του φράγματος είναι 42 μέτρα , το μήκος του 155 μέτρα, ο όγκος του 240.00 κυβικά μέτρα και η επιφάνεια του 96 τετραγωνικά μέτρα (m²). Κατασκευάστηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’80, συγκεκριμένα το 1980 και 1982 στα πλαίσια του Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης Πιτσιλιάς. Σκοπός της κατασκευής του ήταν άρδευση 306 εκταρίων καλλιεργήσιμης γης για λαχανικά, ελιές, εσπεριδοειδή και οπωροφόρα δέντρα. Το φράγμα είναι στα νότια του οικισμού και όπως περιγράφεται αναλυτικότερα στη Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, «είναι κτισμένο πάνω στο ρυάκι Λαγουδερά, παραπόταμο του ποταμού της Ελιάς, σ’ απόσταση 2 περίπου χιλιομέτρων νότια του ομώνυμου χωριού». Η πιο ειδυλλιακή εικόνα «ξεδιπλώνεται» στα μάτια του κάθε επισκέπτη καθώς κοιτάζει στα νερά της λίμνης. Συγκεκριμένα, τα πεύκα και η άγρια βλάστηση των βουνών που «αγκαλιάζουν» το φράγμα καθρεφτίζονται στα νερά της λίμνης δημιουργώντας μια εικόνα σαν ζωγραφιά. Τη μαγευτική αυτή εικόνα μπορεί να την αντικρίσει κανείς είτε αν ακολουθήσει το περιμετρικό μονοπάτι, το οποίο περιγράφεται στο Φυσικό Περιβάλλον, είτε αν εκμεταλλευτεί τα παγκάκια που τοποθετήθηκαν γύρω από το φράκτη για το σκοπό αυτό.

Εκδρομικός χώρος

Πρόκειται για ένα οργανωμένο εκδρομικό χώρο με 98 ξύλινα παγκάκια/τραπεζάκια (εκ των οποίων τα 33 είναι στεγασμένα και 3 για ανάπηρους), ειδικά διαμορφωμένα σημεία (3 ψησταριές στεγασμένες και 7 ανοιχτές) για ψήσιμο (του αγαπημένου κυπριακού φαγητού – σούβλας), νερό σε 5 σημεία με βρύσες, παιδική χαρά, χώρους υγιεινής ευρωπαϊκού τύπου με 2 αποχωρητήρια ανδρών, 2 γυναικών, 2 αναπήρων, καθώς επίσης και χώρους στάθμευσης και σύστημα πυρόσβεσης με 13 σημεία (πυροσβεστικές φωλιές).

Μπορεί να φιλοξενήσει μέχρι και 700 άτομα.

Έργα

Αναβίωση περιοχών της υπαίθρου, ορεινών και ακριτικών περιοχών μέσω της Δημιουργίας Αυθεντικών Εμπειριών για Εμπλουτισμό και Αναβάθμιση του Τουριστικού Προϊόντος.

Προϋπολογισμός νέου έργου €85,108,65

Κοινοτικο γήπεδο

Στην είσοδο του χωριού βρίσκεται το Κοινοτικό Γήπεδο. Έχει γρασίδι και προβολείς για να φωτίζεται το βράδυ και εκεί μαζεύοντε οι νέοι του χωριού -κυρίως τα καλοκαίρια- για να παίξουν ποδόσφαιρο.